آخوند خراسانی و نهضت مشروطه

این تحقیق به‌دنبال بررسی نقش ایشان در تثبیت و هدایت نهضت مشروطه است. مسئله اصلی این تحقیق، بررسی میزان تأثیر ایشان در مشروطه و تحولات سیاسی مرتبط با آن و جنبه‌های مختلف این تأثیرگذاری، با توجه به نقش طبقه روحانیت و نهاد مرجعیت در آن دوره است. این تأثیرگذاری در سه بعد، عمدتاً ظهور و بروز داشته است که این پژوهش به‌دنبال بررسی هر سه بعد آن می­باشد:

۱- تلاش برای تئوریزه کردن مشروطه و مفاهیم و نهادهای جدیدی که همراه با آن برای اولین بار به کشور اسلامی ایران وارد شد و همچنین تلاش جهت سازگار کردن اندیشه سیاسی مشروطه با آموزه‌های اسلامی بر اساس اندیشه سیاسی شیعه در زمان غیبت.

۲- تشویق مردم به مبارزه علیه استبداد و مجاهدت برای استقرار حکومت مشروطه و دفاع از آن و مقابله با موانع و انحراف­ها.

۳- تلاش برای دفاع از استقلال کشور و مبارزه با اشغال خاک ایران توسط روسیه و انگلیس در آن زمان.

‌این پژوهش در پنج فصل تنظیم شده است. در فصل اول پس از بررسی وضعیت طبقات اجتماعی ایران در دوره قاجار به طبقه روحانیت و جایگاه سیاسی و اجتماعی آن در آن عصر پرداخته شده است. سپس مناسبات درونی سازمان روحانیت و نهاد مرجعیت بررسی شده و در ادامه عوامل تحول فکری در بین علمای شیعه که به دخالت مؤثر آنها در نهضت مشروطه انجامید، مورد بررسی قرار گرفته است.

در فصل دوم به حیات دینی و سیاسی آخوند خراسانی و جایگاه ایشان در حوزه علمیه نجف پرداخته شده است.

موضوع فصل سوم این تحقیق، اندیشه سیاسی آخوند خراسانی است. در واقع این فصل و فصول چهارم و پنجم، فصول اصلی این تحقیق می‌باشند. در این فصل با توجه به دیدگاه کلی آخوند خراسانی درباره سیاست و حکومت در عصر غیبت، دلایل ایشان برای اثبات حکومت مشروطه و چگونگی تئوریزه کردن مشروطیت بر اساس آموزه‌های اسلامی بررسی شده و در ادامه مؤلفه‌های دیگر اندیشه سیاسی آخوند خراسانی مثل نگاه مثبت ایشان به مظاهر تمدن جدید که مغایرتی با اسلام ندارد، مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین برای شناخت بیشتر اندیشه‌های آخوند خراسانی و سایر علمای هم­فکر ایشان خلاصه­ای از دو رساله علمای مشروطه‌خواه که مورد تأیید آخوند قرار گرفته آورده شده است.

در فصل چهارم اقدامات عملی آخوند خراسانی برای حمایت از مشروطه و تحکیم پایه‌های آن، مورد بررسی قرار گرفته است. موضوعات اصلی این فصل عبارتند از: حمایت آخوند خراسانی از تشکیل مجلس شورای ملی، اقدامات آخوند خراسانی در دوره استبداد صغیر برای سرنگون کردن محمدعلی شاه و بازگرداندن مشروطه، تلاش آخوند برای عملی کردن نظارت فقها بر مصوبات مجلس، برخورد آخوند خراسانی با مشروعه‌خواهان، مبارزه ایشان با انحرافات و کجروی­های به‌وجود آمده در مشروطه و نامه­نگاری ایشان با مجامع بین­المللی و کشورهای خارجی و تظلم­خواهی از آنان.

در فصل پنجم به بررسی اقدامات و تلاش­های آخوند خراسانی برای‌ حفظ استقلال سیاسی و اقتصادی کشور، پرداخته شده است. مهم­ترین موضوع این فصل تلاش­های آخوند و سایر علمای عتبات برای بیرون کردن نیروهای اشغالگر روس و انگلیس از خاک ایران می‌باشد. تلاش­هایی که سرانجام منجر به تصمیم علما بر حرکت به سمت کاظمین و ترتیب دادن یک سلسله اعتراض­های جهانی علیه روسیه شد. در ادامه با اشاره به رحلت ناگهانی و مشکوک آخوند خراسانی احتمالات قابل تصور در مورد علت مرگ ایشان مطرح و بررسی شده است.

مطالعه ۳۵ صفحه آغازین کتاب