بنیادگرایی و سلفیه

بنیادگرایی و سلفیه بازشناسی طیفی از جریان‌های دینی: بنیادگرایی (Fundamentalism) به عنوان اصطلاحی غربی از سوی پژوهشگران به وام گرفته شد تا بر طیفی وسیع از جریان های احیاگر،‌ سلفگرا و اسلام گرا اطلاق شود که در عین تنوع وتفاوت‌هایی،‌ با نوعی عطف نظر به قرآن و بنیادهای عملی و عقیدتی صدر اسلام،‌ و با تهذیب آن از زنگارها،‌ با مقاصد سیاسی به تجدید حیات اسلام روی آورده اند. به کارگیری اصطلاحی واحد و در عین حال برگرفته از فرهنگی دیگر،‌ منشأ آشفتگی‌ها و آمیختگی‌هایی شده است؛‌ به گونه‌ای که بعضاً ویژگی‌هایی اختصاصی به سایر جریان‌ها نیز تعمیم داده شده است.

بنیادگرایی و سلفیه

آنچه به ویژه خطیر بودن مسئله خلط را مشخص می‌کند،‌ یکسان انگاری جریان‌های تندرو و افراطی سلفی همچون القاعده و طالبان با جریان اسلام انقلابی و سیاسی در ایران است. حال آنکه از طرفی مخالفت گروه‌های یاد شده سلفی با اصل تشیع تا حد تکفیر هم بالا گرفته است و از سوی دیگر جریان تفکر شیعی که پشتوانه انقلاب اسلامی ایران است، خود از منتقدان جدی جریان تندرو سلفی و عملکرد آن محسوب می گردد.

مفهومی

بر این اساس‌،‌ بررسی مفهومی بنیادگرایی و مفاهیم مشابه مانند اسلام‌گرایی، اسلام سیاسی،‌ اسلام انقلابی،‌ اصلاح گرایی، احیاگری و بیداری اسلامی،‌ و تمایز نهادن میان جریان های گوناگون سلفی سنی و غیر سنی از سویی،‌ و مشخص کردن وجوه فارق در مبانی ایدئولوژیک جمهوری اسلامی ایران از این جریانها،‌ واجد اهمیت بالایی است. طبیعتا این فرقگذاری به لحاظ علمی در پرتو مداقه در مؤلفه‌های نظری و عملی این جریان ها و توجه به تفاوت طیفی آنها در بسیاری موارد است؛‌ به دیگر سخن،‌ اختلافات نوعا در تأکید افراطی بر یک آموزه یا اصل در برابر اتخاذ موضع متعادل نسبت به آنهاست.

اصطلاح

در مقایسه میان دو اصطلاح سلفیه و بنیادگرایی، آشکار است که اصطلاح نخست صدها سال سابقه کاربرد دارد، در حالی که نخستین کاربردهای بنیادگرایی در باره یک جریان اسلامی از دهه ۱۹۶۰م نمود یافته است. این نخستین کاربردها نیز حاصل برداشت یک مفهوم کلی از دو جریان مشخص در جهان اسلام است که در طی دهه‌های ۳۰ و ۴۰ از سده ۲۰م ظاهر شده بودند، یعنی جریان اخوان المسلمین در مصر و جماعت اسلامی در هند، بدون آن‌که این دو جریان چنین نامی را بر خود نهاده، یا حتی پسندیده باشند. برخی از نوشته های مربوط به دهه ۵۰، مانند الاخوان المسلمون اسحاق موسی الحسینی (چ ۱۹۵۵م)، این جریان را به عنوان یک “حرکت اسلامی جدید” و البته “بزرگترین” آنها خوانده است.