روابط بین‌الملل در فقه اسلامی

روابط بین‌الملل در فقه اسلامی:همچنان‌که پژوهش‌گران، قوانین باستانی و تمدن‌های قبل از میلاد را شناسانده‌اند، امروزه نیاز به شناسایی روابط بین‌الملل از نگاه اسلام را درک کرده‌اند و در پی شناختِ آن هستند. البته این پژوهش‌ها، به آثار باستانی در حوزه‌های بین‌النهرین، هند، مصر و روم محدود بوده است، اما چرا به پژوهش‌های مربوط به فقه و سیاست، در چارچوب تمدن اسلامی توجه نشده است؟

روابط بین‌الملل در فقه اسلامی

در قانون حمورابی می­بینیم که وی خواستار اتحاد سرزمین‌های بین­النهرین است. در قانون مانو در سرزمین‌های هند هم می­بینیم که این آیین، در صدد راهنمایی طبقۀ برهمن­ها است. در قانون بوخوریس مصر باستان ـ که زمینه­ساز منش‌های قانون مدنی است ـ و همین‌طور در دین یهود ـ که بنی­اسرائیل بر آن مذهب‌اند ـ و در قانون رومیان ـ به‌ویژه بخش قانون الواح دوازده­گانه که زیر فشار انقلاب مردمی بر تحقق برابری با اشراف صورت پذیرفت ـ همه و همه مربوط و منحصر به آثار باستانی و در حوزۀ تمدن بشری است.

نویسندگان

می‌دانیم که تعدادی از نویسندگان عرب و مسلمان و شرق‌شناس، دست به تألیف کتاب‌هایی دربارۀ روابط بین­الملل در اسلام زده­اند و برخی از این کتاب‌ها اتفاقاً جالب توجه است. اما بحث سؤال‌برانگیز این است که چرا با اینکه غور در سیاست بین­المللی و حقوق بین‌الملل عمومی، همیشه یک مسئلۀ مهم بوده است، هنوز بحث درباره تبادلات بین‌المللی یا روابط بین‌المللی، از محدودترین و کم­‌اثرترین مسائل در اندیشۀ اسلامی است؟

بین­المللی

بیشتر نوشته­های مربوط به روابط بین­المللی در اسلام، به یکی از دو رویّۀ زیر را برگزیده‌اند:

1. توجه به فقه اسلامی، فارغ از دانش‌های جدید در خصوص روابط بین­المللی؛
2. توجه به روابط بین­المللی از دیدگاه علوم معاصر و مطابق با روش‌های دانشگاهی اما جدای از اندیشه و فقه اسلامی.

پژوهش‌هایی

پژوهش‌هایی که در حوزۀ روابط بین‌الملل، هر دو رویّۀ یاد شده را در نظر گرفته باشند، بسیار کم است. همین کمبودِ آثار جامع، پرداختنِ همه جانبه به روابط بین­المللی در اسلام را با استناد بر روش‌های مختلف، توجیه می‌کند:

روشی

الف) روشی که بر اساس مقابله و تطبیقِ احکام فقهی و اصول قانونی باشد و با استنتاج و تحلیل و تفسیر همراه باشد؛

ب) روش تحلیل سیاسی در صحنۀ­ سیاست بین­المللی، طوری که عناصر تشکیل‌دهندۀ پدیدۀ سیاست، مشخص و تحلیل شود تا از این رهگذر زمینۀ شناخت، فراهم آید؛ خواه این شناخت بر اساس یک تئوری روابط بین­المللی باشد خواه بدون توجه به هیچ تئوری و نظریه‌ای.

ج) شیوۀ تاریخی که استنادش بر اسناد و دست‌نوشته­های باستانی است، و این روشی است که به ساختارِ تاریخی پدیدۀ سیاستِ بین­الملل و اصول قوانین بین­المللی به سیاق تاریخی آن محدود است.