روش‌شناسی در مطالعات سیاسی اسلام

این کتاب مجموعه‌ای شامل شش مقاله با محوریت مطالعات سیاسی در اسلام و موارد پیرامون آن است.

مقاله اول این کتاب شامل شاخص‌هایی است که توانسته مرزهایی تقریباً روشن بین حوزه‌های مختلف مطالعات و تحقیقات سیاسی اسلام ایجاد کند و به نحو قابل قبولی اندیشه سیاسی، فقه سیاسی، کلام سیاسی و فلسفه سیاسیِ اسلام را از یکدیگر متمایز سازد، همچنین بین «اندیشه سیاسی اسلام» و «اندیشه سیاسی در اسلام» تفاوت قائل شده و برای هر کدام تعریف مشخص و شاخص‌های معینی ارائه داده است.

مقاله دوم پرسش خود را از نسبت بین علم و دین می‌آغازد ولی دغدغه اصلی‌اش این است که نشان دهد دین به عنوان یک منبع شناخت، می‌تواند در معرفت بشری ایفای نقش ‌نماید و چون علم نیز به عنوان یک منبع شناخت به شمار می‌رود، در لایه‌های زیرین، این دو منبع شناخت به هم می‌رسند و اساساً تفکیک آنها امکان‌پذیر نیست.

سومین مقاله در این بخش، مقوله و مفهوم «سعادت» را اساسی‌ترین مفهوم در ادیان توحیدی و شرق عموماً، و در جهان اسلام خصوصاً، می‌داند، به همین دلیل معتقد است بدون فهم درست این مفهوم، نمی‌توان اندیشه سیاسی اسلامی را فهم کرد. نویسنده ابتدا این مفهوم را در آرای فلاسفه یونان به اجمال مورد بحث قرار می‌دهد و سپس به تبیین این مفهوم در اندیشه اندیشمندان مسلمان مثل فارابی، ابوالحسن عامری، ابن مسکویه رازی و غزالی می‌پردازد.

مقاله بعدی به اقتضای تجارب نویسنده در مباحث روش‌شناختیِ مطالعات دینی، این مسئله را مطرح می‌کند که مطالعات سیاسیِ اسلامی‌ ـ‌از هر نوع که باشد‌ـ میان‌‌رشته‌ای است، و تحقیق در مطالعات میان‌رشته‌ای، به الگوی پژوهشی مناسبی نیاز دارد و اگر پژوهش بر اساس این الگو انجام نشود، به جای میان‌رشته‌ای به چند رشته‌ای می‌انجامد که نوعی التقاط است.

مقاله «روش‌شناسی فهم مسئله آزادی در اندیشه سیاسی مسلمانان» به نوع بحثِ اندیشمندان مسلمان از آزادی، از منظر روشی می‌پردازد.

آخرین مقاله در این بخش، تلویحاً معتقد است که سه نوع رویکردی که سه تن از اندیشمندان مسلمان از مطالعات دینی داشته‌اند می‌تواند به عنوان سه نظریه و در نهایت سه گونه روش تبدیل شود. یکی از این رویکردها بر عقل و عدالت اسلامی در هر «زمان» تأکید دارد. رویکرد دوم بیان می‌کند که ذاتیات دین را از عرضیات دین تفکیک می‌کند، و البته این تفکیک آثار و تبعات علمی و عملی بسیاری به دنبال خواهد داشت. رویکرد سوم بحث اسلام مکی و اسلام مدنی را مطرح می‌کند و بین آن دو تمایز قائل می‌شود، و اسلام مکی را اصل و مبنا قرار می‌دهد، چون اسلام مدنی عملاً بسط و تحکیم اسلام مکی بود.