قدرت نرم، دین و امنیت

آنچه در خصوص فقه سیاسی شیعه از ابتدا تا به امروز قابل توجه می‏نماید، توجه به اصل مهم «پیشگامی» و «تحول» است که به طور منطقی توجه به اصل ثبات و ایجاد جامعه ه‏ای فارغ از تعارض را دنبال می‏نماید. به همین دلیلل است که شاهد وضع عنصر و روش سازنده «اجتهاد» درون فقه شیعه می‏باشیم که هدف از آن ارتقای کیفی فقه شیعی به اندازه‏ای است که بتواند از عهده کلیه نیازهای انسان در هر عصر و زمانه‏ای برآید. در واقع اجتهاد، کلید ورود به عرصه مدیریت مسالمت ‏آمیز تعارضات احتمالی در حوزه تشیع به شمار می‏آید. این الگوی مدیریت به دلیل ضابطه ‏مندی، ماهیتی دینی دارد و با استفاده از مجال‏هایی که دین تعریف نموده و از آن به منطقه الفراغ یاد می‏شود، تلاش می‏کند تا مقتضیات ناشی از پارادایم‏های‏ حاکم را به نحو مؤثری با اصول گفتمان دینی جمع نماید. حتی می‏توان چنین ادعا کرد که «اجتهاد» امکان آن را فراهم می‏کند تا خود دین نسبت به پارادایم‏سازی اهتمام ورزد و به این وسیله بیش از آن که مسلمانان، «پیرو»باشند، خود «فعال» و «راهبر» ظاهر شوند.به همین دلیل است که «اصلاح ایجابی» مقوله‏ای کاملا دینی ارزیابی می‏شود که توسعه دایره آن نه فقط «مجاز»، بلکه «واجب» است.

البته دشوار به نظر می‏رسد که یک تمدن و فرهنگ بتواند پیوسته پیشگام باشد. بنابراین احتمال قرار گرفتن شیعی در مواضعی که حکایت از تعارض بین پارادایم مسلط با آموزه‏های دینی داشته باشد، وجود دارد. در این مواقع فقه شیعی چندین مکانیزم را مدنظر دارد. نخست بازاندیشی انتقادی در گزاره‏ها و اصول عقلانی است که در این صورت احتمال جمع بین آنها و اصول دینی افزایش می‏یابد (حکم به تلازم عقل و شرع این گونه را تجویز می‏کند).

اما اگر هیچ یک از دو راه بالا پاسخ‏گو نبود، گزینه سوم مطرح می‏شود و آن تلاش برای اصلاح پارادایم بر مبنای اصول و احکام دینی است. این مقوله در ذیل عنوان کلی«جهاد» می‏آید که مشتمل بر ابعاد نرم‏افزاری (تلاش فکر و نهضت تولید علم) تا ابعاد سخت‏افزاری (مقاومت) است.با این حال گزینه سوم با توجه به مقدرات و سلسله مراتب اهداف معنا می‏یابد. بنابراین اگر امکانات لازم وجود نداشت و یا منافع مورد اعتبار شارع در خطر بود، می‏توان به گزینه چهارم اندیشید.

چهارمین گزینه اعمال اصلاحات سلبی از باب اضطرار، عسر و حرج و یا تقیه می‏باشد که در تمام این موارد اصول ناشی از پارادایم حاکم به صورت موقتی و غیر اصیل در دستور کار قرار گرفته و بدین ترتیب تعارض مرتفع می‏گردد. این الگوی مدیریتی به خاطر ارزش کاربردی بالایی که دارد از سوی شارع مجاز شده است.

اجتماع دو رویکرد ایجابی و سلبی در الگوی مدیریتی مذکور، به شیعه امکان آن را داده تا به عنوان یک مکتب سیاسی فعال و به روز در طول تاریخ حاضر باشد و بتواند بین خلوص دینی و ضرورت‏های بیرونی جمع نماید. توجه به منطق درونی هر یک از این دو رویکرد، نشان می‏دهد که چگونه اجتماع آنها درون گفتمان امنیتی تشیع ممکن می‏شود.

مطالعه ۳۵ صفحه آغازین کتاب