مایه‌های فلسفی ایران باستان: پیجویی شاخصه‌ها برای رده‌بندی مکاتب مزدایی

از هنگام هجوم اعراب به ایران تاکنون، در سده‌های نخستین اسلامی، با وجود توجه عالمان جهان اسلام به برخی از وجهه‌های اندیشۀ ایران باستان، هم چون آموزه‌های اخلاقی و فلسفۀ سیاسی، دیگر جنبه‌های فلسفی در این فرهنگ تقریبا نادیده گرفته شد. در این سده‌ها حتی در آن حد که بیرونی در تحقیق ماللهند به بررسی اندیشه‌های فلسفی هند پرداخت، توجه مشابهی به اندیشه‌های ایران باستان نشد. تنها در قرن ششم ق شیخ شهاب الدین سهروردی، به فلسفۀ ایران باستان توجه کرد که انگیزۀ وی هنوز به درستی مورد مطالعه قرار نگرفته است. اما پس از سهروردی، بار دیگر باب اقبال به “فلسفۀ ایران باستان” بسته شده و گام‌های پسین در محافل سنتی اسلامی، چیزی جز شروح و حواشی بر نوشته‌های سهروردی نبوده است. با توجه به پا گرفتن مطالعات ایران باستان در محافل استشراقی و سپس ایرانی، به ویژه در طی سدۀ اخیر، مسالۀ اندیشۀ فلسفی در ایران باستان مورد توجه پژوهشگران قرار گرفت. با توجه به کمبود منابع برجا مانده، به نظر نمی‌رسد در ایران باستان نوشته‌هایی مستقل در باب “فلسفه” تدوین شده باشد و حتی در صورت تدوین چنین آثاری، انتظار نمی‌رود آثاری فلسفی با وجهۀ غیردینی، از دستبرد حوادث تاریخی و گذشت زمان در امان مانده باشد. بنابراین مضامین فلسفی را باید در خلال آثار دینی و البته اندک آثار غیردینی بازمانده جست‌وجو کرد. نگارنده در کتاب حاضر در پی آن است که بدون ملاحظۀ فلسفۀ ایران باستان از دریچۀ دینی خاص برای دست‌یابی به رده‌بندی مکاتب، میراث فلسفی ایران باستان را از حیث شاخصه‌های موجود بازنگری کند.