مغالطه آدام اسمیت رهنمودی به الهیات اقتصادی

دانکن فولی، پروفسور دانشکده اقتصاد مدرسۀ جدید تحقیقات اجتماعی آمریکا است که آثار متعددی را در حوزۀ اندیشۀ اقتصادی منتشر ساخته است. او با نگاهی مستقل به مسائل اقتصادی می‌نگرد و رویکرد انتقادی او به‌ویژه در حوزۀ مبانی علم اقتصاد مشهود است. تسلط او بر حوزۀ اندیشه‌های اقتصادی مکاتب مختلف اعم از سرمایه‌داری و سوسیالیسم موجب پدید آمدن آثاری قوی از جانب او شده‌است.

کتاب مغالطۀ آدام اسمیت، نسبت به اکثر کتب موجود در حوزۀ تاریخ عقائد اقتصادی، این مزیت را داراست که در عین پیگیری مسیر شکل‌گیری نظریات اقتصادی از آدام اسمیت تا عصر حاضر، با کنارگذاشتن حواشی و جزئیات غیرضرور تاریخی، سعی کرده است با نگاهی تحلیلی، اندیشه‌ها را موشکافی کرده و مصادر فلسفی و ایدئولوژیک اندیشه‌های بزرگان اقتصاد را استخراج کند و با ظرافت و دقت کم‌نظیری، به نقد این اندیشه‌ها هم از منظر منطق و سازگاری درونی و هم از منظر پیامدها و خروجی‌های بیرونی بپردازد.

نکتۀ جالب توجه در این کتاب آن است که با شناسایی مغالطه‌ای در آرای اسمیت به عنوان پدر علم اقتصاد مدرن، آن را در آرای دیگر اندیشمندان این علم ردیابی کرده است. او نقطۀ شروع علم اقتصاد متعارف را از تفکیک عرصۀ اقتصادی زندگی از دیگر عرصه‌های زندگی اجتماعی (اعم از اعتقادی، فرهنگی و سیاسی) می‌داند که شاید اولین بار توسط آدام اسمیت به طور منقح و مستدل تبیین شده است. این تفکیک عرصه‌ها باعث توجیه بسیاری از رفتارها و نگرش‌ها شده است که چه‌بسا پیش از شکل‌گیری از لحاظ اخلاقی و فرهنگی مذموم شمرده می‌شده است. نویسندۀ کتاب بر این باور است که تفکیک عرصۀ اقتصاد از دیگر عرصه‌های زندگی اجتماعی باعث شده است اعمالی غیراخلاقی چون پیگیری نفع شخصی در عرصۀ اقتصاد نه تنها مذموم نباشد بلکه ممدوح و ستودنی شمرده‌شود با این توجیه که پیگیری نفع شخصی توسط تک‌تک افراد باعث می‌شود نفع جامعه در کل، افزایش یابد. فولی عنوان فرعی کتاب را «رهنمودی به الهیات اقتصادی»^[۱] انتخاب کرده‌است. مراد او از انتخاب این‌چنین عنوانی، نشان دادن این مطلب بوده است که اقتصادی که امروزه از آن به علم تعبیر می‌شود، لزوماً منشأ استقرائی و قیاسی ندارد و توأم با باورها و تخیلات اقتصاددانان است اما در زبان فارسی، واژۀ الهیات نمی‌تواند این مفهوم را به طور مناسب انتقال دهد. از سویی فولی از کاربرد واژۀ ایدئولوژی به‌خاطر بار معنایی خاص آن به طور صریح پرهیز کرده است؛ لذا در ترجمه نتوانستیم از این واژه هم استفاده کنیم. عنوان فرعی این کتاب را می‌توان «مروری انتقادی بر اندیشه‌های اقتصادی دوران مدرن» دانست. عنوان مدرن از این رو مناسب است که فضای اندیشه‌ای متفکرین از جمله اقتصاددانان از عصر روشنفکری^[۲] (که همزمان با دوران زندگی اسمیت است) تا اواسط نیمۀ دوم قرن بیستم (که هایک و شومپیتر در آن می‌اندیشیده‌اند) در حوزۀ تفکر مدرن تعریف می‌شود…

مطالعه ۳۵ صفحه آغازین کتاب