نخستین مناسبات فکری تشیّع

نخستین مناسبات فکری تشیّع بازخوانی مفهوم غلو در اندیشه جریان‌های متقدّم امامی :در آثار مزبور با ارائه تصویری غیرواقعی از گفتمان مکاتب نخستین امامیّه- هم‌چون قم و بغداد- درباره مفهوم امامت، زمینه تردید در تلقّی امروزی شیعیان از مفاهیمی هم‌چون عصمت، علم غیب و… فراهم آمده است. چنین آثاری گرچه در نگاه اول یک گزارش تاریخی هستند، اما نوع موضع‌گیری‌ها و تصویری که از گفتمان تاریخی صفات امام و دایره معنایی غلوّ و تفویض ارائه می‌کنند، در نهایت تردیدهای جدّی را برای خواننده در زمینه اعتقادات ریشه‌ای امامت ایجاد می‌کند.

نخستین مناسبات فکری تشیّع

به نظر می‌رسد یکی از نکاتی که از دید نگارندگان این نوع آثار مغفول مانده است، سیّال‌بودن مفهوم غلوّ در دوره‌های متقدّم است، چرا که به نظر می‌رسد تلقّی مکاتب و جریان‌های مختلف امامیّه از مسائل مربوط به حوزه غلوّ ضرورتاً یکسان نبوده است.

سیّالیّت

این سیّالیّت واقعیّتی است که تنها در قالب یک الگوی پیچیده و فراگیر که ما از آن تعبیر به الگوی مؤلفه‌ای می‌کنیم قابل تحلیل است. بر پایه این رهیافت می‌توان گفت که الگوی شدّت و ضعف برای بررسی موضع مکاتب مختلف امامیّه نسبت به مقوله غلوّ الگویی واقعی و تاریخی نیست. برای مثال برخی باورهای اصحاب حدیث، مانند عالم ذرّ از سوی متکلّمان بغداد غلوّ تلقّی می‌شد و اصحاب حدیث نیز برخی از باورهای متکلّمان مثل قول به نفی سهوالنبیّ را غلوّ می‌شمردند؛ برخی رجال متقدّم مثل نصربن‌صباح بلخی که متّهم به غلوّ شده‌اند، خود برخی رجال را به غلوّ متّهم کرده‌اند.

موضع

بر این اساس به نظر می‌رسد موضع جریان‌های نخستین امامیّه درباره مفهوم غلوّ را تنها می‌توان بر اساس یک الگوی مؤلفه‌ای تحلیل کرد و اتّصاف مکاتب مختلف امامی به اوصافی هم‌چون تندرو، میانه‌رو و… رهیافت‌هایی غیرتاریخی و نادرست هستند.

پژوهش

این پژوهش در نظر دارد با بازخوانی اندیشه جریان‌های نخستین امامیّه درباره مفهوم غلوّ بر پایه یک الگوی مؤلّفه‌ای نشان دهد که مفهوم غلوّ در دوره متقدّم امامیّه سیّال بوده است و انگاشتن گزاره‌های غلوّ مربوط به این دوره به‌عنوان گزارش‌هایی قاطع و با ثبات می‌تواند به ارائه تحلیل نادرست از تاریخ متقدّم امامیّه منجر شود.

پایان‌نامه

پژوهش پیش رو در اصل پایان‌نامه کارشناسی ارشد نگارنده است که در دانشگاه امام صادق‌(علیه‌السلام) با راهنمایی استاد دکتر احمد پاکتچی و مشاوره جناب آقای دکتر ایزدی در سال ۱۳۸۹ با نمره عالی دفاع شده است.