نقد روان؛ فلسفه‌ی پول و پایه‌ طلا در ادبیات فارسی و انگلیسی

پول و سرمایه یکی از بزرگ‌ترین تناقض نماهای متون دینی جهان است. منظور از تناقض نما آن است که در ظاهر و با دیدی سطحی نمی‌توان در میان بیانات ژرف الهی توازن و تعادلی یافت، اما نتیجه‌ی نگاه پژوهشگری و عمیق به این کلام قطعاً متفاوت خواهد بود. در متون دینی همواره پول و امور مادی از یک طرف منشأ همه شرور و از سویی دیگر مایه‌ی سعادت و آرامش خوانده می‌شوند. در قرآن کلمه‌ی «مال» و جمع آن «اموال» یا برای گمراهی خود فرد (توبه ۲۴)، یا بر ثروتی بد و برای گمراهی دیگران همانند اموال فرعون برای اغوای مردم (یونس ۸۸)، یا برای فخرفروشی و تبختر (سبأ ۳۵)، یا متصل به ربا، رشوه و مفاسد مشابه (بقره ۱۸۸؛ روم ۳۹)، و یا از آنِ یتیم و حق‌الناس (نساء ۱۰؛ توبه ۳۴) می‌باشد. در هر صورت «مال» یا برای فرد نیست و یا بدشگون است.

اگرچه در سوی دیگر، همین کلمه مایه‌ی قوام زندگی مؤمنین معرفی می‌شود، اما با مسئولیت همراه است: «اموالتان را که خدا قوام و برپایی ]زندگى[ شما گردانیده به سبک مغزان ندهید، ولى آنان را از درآمد آن بخورانید و لباس بپوشانید و با آنان به صورت شایسته و پسندیده سخن گویید» (نساء ۵). و یا بهترین تصویر از مال دنیا در این آیه بیان می‌گردد که با خود باز هم وظیفه‌ای را به همراه دارد: «و مثَل کسانى که اموالشان را براى طلب خشنودی خدا و استوار کردن نفوسشان ]بر حقایق ایمانی و فضایل اخلاقی[ انفاق مى‏کنند، مانند بوستانى است در جایی بلند که بارانى تند به آن برسد، در نتیجه میوه‌اش را دو چندان بدهد، و اگر باران تندی به آن نرسد باران ملایمى برسد
]و آن برای شادابی و محصول دادنش کافی است[ و خدا به آنچه انجام می‌دهید، بیناست» (بقره ۲۶۵). چکیده‌ی مفهومی این دو آیه در موارد بسیار دیگری نیز به چشم می‌خورد: «و در اموالشان حقى براى سائل تهیدست و محروم از معیشت بود» (ذاریات ۱۹؛ شبیه به معارج ۲۴). در واقع، در کنار مالی که از آن فرد نیست و خداوند به او می‌بخشد رعایت مستحقان و مستمندان بر عهده‌ی وی گذارده می‌شود. این تکلیف با امتحان حتی سخت‌تر هم می‌شود (آل عمران ۱۸۶؛ تغابن ۱۵). مجموع این توصیفات تصویری از دشواری داشتن مال برای ما تداعی می‌کند.