تعلیم و تربیت بصیرت گرا؛ ارائه نظریه ای تربیتی مبتنی بر مفهوم بصیرت

پژوهش حاضر در پی آن است که با تبیین مفاهیم «تعقل»، «تربیت عقلانی» و «بصیرت»، امکان تدوین یک نظریه اساسی در تعلیم‌وتربیت ‌اسلامی را برای سازمان‌دهی و تسهیل عمل تربیت فراهم ‌کند.

مطابق این نظریه، برای یک مربی مسلمان، «یادگیری نافع» و «نافعیت یادگیری»، متکی و مبتنی بر اصول و موازینی برگرفته از اسلام است. در این نوع تربیت، آموزش(یا به تعبیر نگارنده «تدارک تربیت») به منظور ایجاد نوعی از یادگیری صورت می‌گیرد که مورد تأیید و تأکید منابع وثیق اسلامی است. این کلی‌ترین تعریفی است که می‌توان از تربیت اسلامی ارائه داد اما ارائه تعریفی دقیق، صرفاً منوط به برقراری ارتباط منطقی میان دو مفهوم «تربیت» و «تعقل» است.

در این کتاب برای تبیین مفهوم تربیت عقلانی بر تعبیری از عقل تکیه می‌شود که در آن، دامنه کارکرد عقل از حوزه ادراک(نظر) تا تحریک(عمل) گسترده است. این، گزاره، از اساسی‌ترین مدعاهای این کتاب به‌شمار می‌رود و اساس نظریه مطرح شده در این کتاب(نظریه بصیرت) را تشکیل می‌دهد.

براین اساس، در صورتی که عقل صرفاً مربوط به قوای ادراکی باشد، پرورش تعقل در حقیقت به معنای پرورش ذهن و توانایی‌های ذهنی خواهد بود و در نتیجه پرورش سایر ابعاد شخصیت آدمی از جمله بعد اخلاقی، موکول به اقدام‌های دیگر و توجه به عناصری متفاوت – جز عقل- خواهد بود اما با گسترش دامنه تعقل تا حوزه‌های تحریکی، تعقل، تمامی حوزه‌های گوناگون و ابعاد اساسی شخصیت آدمی -که تربیت، هدایت رشد آنان را عهده‌دار است- را شامل می‌شود.

بدین‌ترتیب، تربیت عقلانی صرفاً محدود به حوزه‌های شناختی نمی‌شود بلکه پا به عرصه ایمان و عمل نیز می‌گذارد و تربیت عقلانی(=پرورش تعقل) با تربیت اخلاقی یکی می‌شود بدین ترتیب تربیت اخلاقی عبارت خواهد بود از هدایت رشد بعد عقلانی وجود آدمی.

بدین ترتیب در این کتاب ابتدائاً به بررسی جایگاه نظریه‌تربیتی‌اسلامی – به عنوان پیونددهنده نظر و عمل تربیتی- می‌پردازیم و بر این رابطه تأکید می کنیم؛

سپس با توجه به ویژگی‌ها و ابعاد گوناگون ساخت یک نظریه اساسی، به سوی تدوین نظریه گام بر می‌داریم.

برای بررسی مفاهیم محوری در این نظریه بدون ورود به معرکه آراء فیلسوفان در باب ماهیت عقل، به بررسی نمود یا حاصل عمل عقل یعنی تعقل به عنوان مفهوم محوری مورد تأکید در کتاب می‌پردازیم.

تبیین عملکرد عقل و – به تبع آن- معنا و جایگاه تعقل در اسلام و سپس برقراری ارتباطی معنادار میان تعقل و تربیت اسلامی از طریق بکارگیری روش عقلانی، ما را بسوی مفهوم تربیت عقلانیِ بصیرت‌گرا رهنمون می‌سازد.

تربیت عقلانی، با هدف پرورش تعقل و ایجاد، حفظ و توسعه بصیرت مبتنی بر تکیه بر روش عقلانی است؛ از‌این‌رو روش عقلانی به عنوان روش اساسی تربیت معرفی می‌شود.

معرفی و تبیین نظریه تربیتی بصیرت در قالب جمع‌بندی و نتیجه‌گیری نهایی از بحث جایگاه تعقل در تربیت اسلامی. چیزی که فرضیه سوم را محور توجه قرار می‌دهد.

مطالعه ۳۵ صفحه آغازین کتاب