جايگاه عدالت در استنباط احکام معاملات

جايگاه عدالت در استنباط احکام معاملات: درباره عدالت از زواياي گوناگوني در طول تاريخ بحث شده است. آنچه در اين تحقيق بدان پرداخته مي‌شود «عدالت در مقام استنباط احکام معاملات» است.

زيرساخت عالم تکوين و تشريع

ترديدي نيست که عدالت زيرساخت عالم تکوين و تشريع است: «بالعدل قامت السموات و الارض» و هدف نهايي بعثت رسل، اقامه عدل و قسط و يا به تعبير قرآن کريم «ليقوم الناس بالقسط» (حدید/25) است.

تشريع احکام الهي

همچنين تشريع احکام الهي در تمام شرايع آسماني بر مبناي عدالت استوار است تا آنجايي که عدل به‌عنوان اصل مهمي از اصول مذهب تلقي شده و دستور کلي الهي به آحاد امت اجراي عدالت رفتاري و اخلاقي است:

«ان الله يامر بالعدل» (نحل/96)، «اعدلوا هو اقرب للتقوي» (مائده/8).

تشخيص مصاديق عدالت

لکن آنچه درخور بحث و کنکاش است تشخيص مصاديق عدالت است که آیا ما می‌توانيم با بعضي ملاکات نظير فهم عرفي، برخي از مصاديق عدالت را تشخيص دهيم تا به‌واسطه آن حکم عدل الهي را کشف کنيم؟

ابواب فقه

تقسیم‌بندی‌های متفاوتی برای ابواب فقهی صورت گرفته است. در یک تقسیم‌بندی ابواب فقه به دو قسم عبادات (اموری که صحت آنها نیاز به قصد قربت دارد) و معاملات (اموری که صحت آنها نیاز به قصد قربت ندارد) تقسیم می‌شوند.

مسأله تعبد

مسأله تعبد به‌دلیل، در عبادات کاملاً مورد قبول همه است، اما در مورد معاملات باید گفت که همه احکام آن ابزاری برای رسیدن به عدالت و گسترش آن است.

عدالت در فقه

بحث عدالت در فقه از مبحث مستقلاًت عقلیه سرچشمه می‌گیرد؛ یعنی عدالت را عقل می‌تواند درک و مصادیق آن را پیدا کند همان‌گونه که شرع این وظیفه را دارد. شهید مطهری درباره اصل عدالت می‌نویسد: