عقل سرخ؛ یادنامه علوم اجتماعی ایران برای حاج قاسم سلیمانی و جهان پس از شهادتش

اگر بگوییم علوم اجتماعی دغدغه‌ای جز کمال و تحول جامعه ندارند، سخنی به گزاف نرانده‌ایم. علوم اجتماعی ایران، علی‌رغم فراز‌و‌نشیب‌های بسیار متراکم معاصر و علی‌رغم استعداد غنی، به دلایلی چند، نتوانسته است رسالت تاریخی‌اش در پیشگامی و پیش‌رانی «تبیین، تفهیم و نقد» موضوع له خویش را به نیکی محقق سازد. با این وصف، نمی‌توان فرصت‌های خداداد را در تجدید جایگاه و پایگاه آن از کف داد، فرصت‌هایی که ما را به دیدار حقیقی جامعه و بازخوانی عمیق نسبت‌مان با گذشته و آینده وادار می‌سازد. ترور شهیرترین چهره بین‌المللی ایرانی در دهه اخیر، توسط دولت ایالات متحده آمریکا‌، اعلام وقیحانه آن و جبهه موافقان و مخالفان این تصمیم، تحول و تأثر مردم منطقه خصوصاً ایران و عراق و آیین تشییع بی‌سابقه و تاریخ‌ساز پیکر این سرباز محبوب در همه اقشار متنوع جامعه و… پدیده‌های عادی در زیست جهان امروز ایران نبود و نیست و نمی‌توان به سادگی از کنار آن رد شد! یادداشت‌ها و مقالات این مجموعه که در فاصله چهلمین روز شهادت از سوی اصحاب علوم انسانی و اجتماعی تهیه شده است، نه موضع احساسی و واگویه‌های دل‌های مواجه با سوگ و شور، که آن هم در جای خود بروز یافته؛ بلکه باز‌سازی اندیشه و کنش نظری فعالان دانشگاهی و حوزوی در شرایط و لحظه نامنتظره‌ای است که شاید دیگر و برای بار دوم به تجربه در نیاید. ما نمی‌توانیم در پیشگاه این واقعه بزرگ انسانی و اجتماعی اندیشه نکنیم و از مفهوم و نامفهوم یک عارف گمنام در میدان و آنچه با قلوب میلیون‌ها‌ ایرانی و غیر‌ایرانی کرده، از جامعه و زمانه‌ای این جهان‌مرد را ساخته و از شرایطی که قاتلین و شهادتش را رقم زده، از بیم‌ها و امیدهای تشییع‌کنندگان و سوگوارانش، از جغرافیای کنش او (وطن، حرم‌، حریم)‌، از باز‌تعریف جنگ و صلح‌، از جنبش اجتماعی مقاومت (ملی، اسلامی، جهانی) و از جهان پس از این همه معنا‌، سخن نگوییم؛ لذا بر آن شدیم تا به نمایندگی از جامعه علوم عام اجتماعی ایران، مجموعه حاضر را تقدیم وی و همه شهدای حاضر و ناظر، خصوصاً آن انسان وارسته که مراتب عرفان و حکمت نظری‌اش‌، بسی دیر و در پی عرفان عملی‌اش کاشف ‌گشت، می‌کنیم.

«عقل سرخ»،هفتاد و دو تحلیل، مقاله و یادداشت اصحاب علوم انسانی و اجتماعی در باب شخصیت، جامعه و جهان شهید قاسم سلیمانی‌ است. کنش جمعی و باز‌ساخت هویت تاریخی ما در تعظیم و سوگ او، آثار دیده و نادیده جنبش نوین مقاومت بر منطقه و جهان، امکان ‌ضروت دیدار علوم اجتماعی با جهان پس از شهادت او و ابعاد و احوال یافت دوباره یک قهرمان و پهلوان در سپهر فرهنگ و سیاست‌، مضمون اکثر مباحث است. در حکمت تمثیلی و معنوی ایران و اسلام، سرخی نشانی از پیروزی سپیدی بر سیاهی(خون بر شمشیر) و زردی (گاهی) نشان غلبه سیاهی و نااميدی سپیدی است. عقل سرخ،پیر شهید است که به تیغ عشق‌، سپیدی عالم را صیانت و ظلم و ظالم را رسوا کرده است. بر همین منوال، فصول کتاب عناوینی استعارین دارند، لکن به طور مشخص‌، دفتر یکم با عنوان سیمرغ جان، به ماهیت‌شناسی اجتماعی‌ترین نمایش حیات و ممات شهیدانه که حقیقتِ امت، مقاومت‌ و تمدن موعود است، می‌پردازد. دفتر دوم با عنوان از کوه قاف، فرصت‌ها و چالش‌های معرفتی، دانشی و روشی علوم اجتماعی را در مواجهه با ابر‌وقایع اينچنينی مورد بررسی قرار می‌دهد. دفتر سوم با عنوان تیغ عشق، به عرفان اجتماعی شهادت و حماسه اختصاص دارد، لکن بی‌شک هیچ منبعی بهتر از اندیشه و گفتار عارفانه‌ و سالکانه خود سردار، نمی‌تواند عرفان مقاومت و حکمت معنوی مندرج در مکتب وی را بشناسند. دفتر چهارم با عنوان گوهر‌ شب‌افروز، باز‌خوانش‌ انسان‌شناختی ‌جهان‌مرد، اسطوره و جامعه قهرمان‌ساز و پهلوان‌پرور است که در نوع خود فتح باب مطالعات عینی اسطوره و جامعه‌شناسی فتوت در معنویت اسلام و ایران می‌تواند باشد و البته نیازمند تدقیق و تحقیقات بیشتر است. دفتر پنجم با عنوان «بازی و صیادی» به بررسی‌های جامعه‌شناختی از جامعه و جهان پس از شهادت سردار می‌پردازد و همبستگی، همگرایی، سرمایه اجتماعی، حکمرانی و اخلاق و امنیت و نظم جامعه ایران در مواجه با این پدیده را می‌کاود و آسیب‌شناسی می‌کند. اما دفتر ششم با عنوان هفت شهر عشق، به تحلیل‌های بین‌المللی، سياسی و نظامی اختصاص دارد. شايان ذكر است به فضل الهی در جلد دوم اين اثر، تحليل و بازخوانی وصيت‌نامه اين شهيد بزرگ را محور قرار خواهيم داد.

جمع‌آوری این مجموعه بدون حسن ظن و محبت نویسندگان که از دانشوران علوم انسانی و اجتماعی ایران هستند، میسور نبود و نشر آن حاصل تلاش گروهی مرکب از دكتر حمید پارسانیا، دكتر محمد‌هادی همایون‌، دكتر شمس‌الله مریجی، مجتبی نامخواه، سید محمود ذوالفقاری، مریم منصوری، الهه فلاح‌نژاد، روح‌اله سیدی، سیدهادی ساجدی، حوریه بزرگی، عاطفه صادقی، عالمه جمالزاده، سید ناصر موسوی، زهرا جانقربان، حافظ شجاعی و … و البته مديران و همكاران خدوم انتشارات دانشگاه بوده است که از آن‌ها قدردانی می‌نماییم.