مؤلفه‌های معنایی حق در قرآن کریم

مؤلفه‌های معنائی «حق» در قرآن کریم:این کتاب به بررسی مؤلفه‌های معنایی حق از طریق روش همنشینی و جانشینی اختصاص دارد. اساس روش همنشینی و جانشینی، به اعتقاد به ابرساختار باز می‌گردد. «فردینان دو سوسور» اندیشمندی که گاهی او را پدر علم زبان‌شناسی می‌نامند، تمام نظریه خود را بر اساس یک ابرساختار قرار داده است که انسان‌ها هیچ‌گاه از آن خارج نمی‌شوند و پیش از به دنیا آمدن انسان، ساخته شده است؛ بنابراین ابرساختار دارای دو ویژگی جمعی و جبری بودن است.

مؤلفه‌های معنائی «حق» در قرآن کریم

از طریق روابط همنشینی و جانشینی مؤلفه‌های معنایی یک واژه مشخص می‌شود. این روش در برخی حوزه‌ها همانند حوزه معناشناسی فلسفی ناکارآمد و در برخی دیگر از حوزه‌ها همانند معنی‌شناسی منطقی مفید و کارآمد است.

جانشینی

روش همنشینی و جانشینی تا جایی کاربرد دارد که تمایزی وجود داشته باشد؛ لذا تکلیف کل لغات یک زبان را برای همیشه نمی‌توان با این شیوه تعیین کرد. در مورد قرآن‌کریم نیز، با این روش نمی‌توان تمامی معانی را فهمید و به‌دست آورد؛‍ زیرا با وجود این‌که زبان قرآن‌کریم مقداری با زبان عربی رایج زمان نزول متفاوت بوده ولی شالوده و پیکره اصلی خود را از آن دریافت کرده و باید در یافتن معنا از زبان عربی نیز استفاده کرد. از نقطه ضعف‌های این روش، عدم توجه آن به تاریخچه زبان و نحوه زبان‌آموزی است.

دیدگاه

این روش چون یک دیدگاه کل‌گرا ارائه می‌دهد، در جستجو و مقایسه آیات با یکدیگر می‌تواند کاربرد داشته باشد. در این شیوه بیشتر وجوه افتراق مشخص می‌شود، همانند تفاوت ظالم و کافر اما در این‌که خود ظالم و کافر دارای چه معنایی هستند، نمی‌تواند چندان جواب‌گو باشد. به‌عبارت دیگر این نگاه رویکرد مثبت ـ منفی دارد و فقط سیاه و سفید را می‌بیند و قسمتهای سایه روشن را نمی‌بیند. به این جهت به‌صورت محدودی می‌توان به معنا و تمایز آیات و واژگان قرآن‌کریم دست یافت.

نارسایی‌هایی

با وجود این‌که، این روش نارسایی‌هایی دارد، ولی می‌توان با آن حد و مرز یک معنا را مشخص کرد و بدین سبب شیوه بررسی همنشینی و جانشینی برای دست یافتن به مؤلفه‌های معنایی لفظ «حق» انتخاب شده است که بتوان با آن به مؤلفه‌های معنایی حق، با توجه به خود قرآن‌کریم دست یافت.

لفظ

از آن‌جا که لفظ حق، با الفاظ فراوانی همنشین و جانشین شده است، لذا بررسی تمامی آن‌ها، در توان این کتاب نبود و از همنشین‌ها و جانشین‌ها به ترتیب پنج و چهار مورد برای بررسی موردی انتخاب شد. البته این بررسی می‌تواند برای مطالعه روی تمامی موارد و به‌دست آوردن دقیق و جامع مؤلفه‌های معنایی حق، راه‌گشا باشد.